Một cái chợ đầu tư hay đúng hơn là đầu cơ lớn với hàng triệu người tham gia doanh thu lên đến hàng nghìn tỷ một ngày vận hành với 102 công ty chứng khoán như là các chủ gian hàng, những công cụ sơ khai và đầy cạm bẫy của một loại hình thị trường mới mẻ, thì việc một gian hàng công khai tuyên bố giải thể đóng cửa sẽ làm cho khách dân chợ lo lắng là việc dĩ nhiên. Tuy vậy việc một công ty chứng khoán giải thể cũng có nhiều tiếng vỗ tay hy vọng, hy vọng vào một sự vận hành trong pháp luật và đúng các quy luật thị trường của chợ lớn chứng khoán nước ta. Sắp tới sẽ còn hàng loạt công ty chứng khoán sẽ giải thể hoặc phải tuyên bố phá sản. Vấn đề là xử lý việc giải thể và phá sản làm sao để không gây thiệt hại cho các nhà đầu tư và các cổ đông, không gây hậu quả nghiêm trọng cho kênh huy động vốn đầy tiềm năng này.
Không đáng ngạc nhiên
Ông Nguyễn Hoàng Long, Tổng giám đốc Công ty chứng khoán Âu Việt cho biết: “Khó khăn lớn nhất của chúng tôi bây giờ là phải nhìn thẳng vào sự thật, làm ăn thua lỗ kéo dài khiến chúng tôi quyết định giải thể công ty”. Chi phí để duy trì hoạt động của công ty lên tới 60-70 triệu đồng/ngày. Dù đã cắt giảm mọi chi phí, cắt giảm nhân sự, nhưng kết quả của các nỗ lực cuối cùng này vẫn chỉ là lỗ. Khoản lỗ lũy kế của công ty đến thời điểm này đã lên đến 151 tỷ đồng, nghĩa là âm 1/3 vốn chủ sở hữu. Vậy giải thể còn hơn sống lay lắt bằng tiền chiếm dụng của các nhà đầu tư để rồi cuối cùng là vi phạm pháp luật.
Nhưng không chỉ có Âu Việt. Ngoài những trường hợp tự động rút nghiệp vụ, không ít các doanh nghiệp bị bắt buộc bỏ hoạt động môi giới như Chứng khoán Trường Sơn, Đông Dương và Chứng khoán Hà Nội do khó khăn tài chính, không đủ tiêu chuẩn giao dịch. Ngoài ra, Chứng khoán SME cũng phải rời hẳn thị trường vì hàng loạt bê bối. Nhiều lãnh đạo công ty chứng khoán bị bắt với các vi phạm hình sự, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cũng đã ra quyết định đặt 7 công ty chứng khoán vào diện kiểm soát đặc biệt (công ty Chứng khoán Cao Su, Vina, Hà Nội, Trường Sơn, Đà Nẵng, Mê Kông, và Công nghiệp và Thương mại Việt Nam). Thậm chí Công ty Chứng khoán Nam An (NASC) ghi nhận năm lỗ thứ 5 liên tiếp khi doanh thu các mảng tư vấn, tự doanh, môi giới mang lại cho doanh nghiệp chưa đầy 1 tỷ đồng. Năm 2012, NASC lỗ 2,5 tỷ đồng, giảm 1,82 tỷ đồng, lũy kế cả năm âm 71 tỷ đồng. Đây cũng là công ty chứng khoán duy nhất chưa từng lãi kể từ khi thành lập đến nay.
Vậy sẽ phải xử lý thế nào?
Theo Luật Chứng khoán, công ty chứng khoán được tổ chức dưới hình thức công ty TNHH hoặc công ty cổ phần theo quy định của Luật Doanh nghiệp nhưng do Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) cấp phép thành lập và hoạt động. Luật Chứng khoán một mặt quy định việc giải thể công ty chứng khoán được thực hiện theo quy định của Luật Doanh nghiệp, mặt khác lại yêu cầu trường hợp công ty chứng khoán tự giải thể trước khi kết thúc thời hạn hoạt động thì phải được UBCKNN chấp thuận.
Vì là một lĩnh vực kinh doanh đặc biệt, cũng chưa có một tiền lệ, nên ngay cả khi doanh nghiệp muốn giải thể tìm được địa chỉ giải quyết thì tiếp theo cũng sẽ đụng phải những vướng mắc mới. Tiếp nữa là việc thanh lý các loại giao dịch với khách hàng, đặc biệt là việc giải quyết hàng trăm, hàng nghìn tài khoản lưu ký của khách hàng. Công ty phải thương lượng với các đơn vị bạn để nhờ nhận về hoặc khách hàng tự chuyển hay chuyển theo chỉ định của UBCKNN?
Vấn đề khác nữa là giải quyết số chứng khoán do công ty tự doanh. Đây là một vấn đề hóc búa. Trong các báo cáo tài chính, hầu hết số chứng khoán mà các công ty đang nắm giữ thường được kê với giá mua hoặc mệnh giá, nhưng thực chất các chứng khoán này đã mất giá xuống loại chứng khoán củ hành hoặc rau muống. Khoản lỗ lớn này các cổ đông lớn tham gia điều hành công ty có thể chấp nhận nhưng các cổ đông không tham gia điều hành chắc chắn sẽ không chịu nổi khoản thất thoát trên trời rơi xuống này.
Ngoài ra, công ty chứng khoán khi thành lập còn trên trăm tỉ đồng tiền ký quỹ nộp vào Kho bạc Nhà nước khi làm thủ tục hoạt động trước đây. Những vấn đề này cho đến nay vẫn chưa có một văn bản pháp luật nào hướng dẫn cụ thể.
Một quan chức của UBCKNN thừa nhận việc giải thể công ty chứng khoán quả là vấn đề mới mẻ. Tuy nhiên, nếu thực tế có chuyện như vậy thì UBCKNN với tư cách cơ quan quản lý chuyên ngành chứng khoán phải có trách nhiệm tham gia giải quyết.
Trước mắt, theo ý kiến của doanh nghiệp, UBCKNN cần kiến nghị Bộ Tài chính ban hành ngay hành lang pháp luật về thủ tục giải thể cho loại hình công ty chứng khoán. Điều này hết sức cần thiết, nhất là trong bối cảnh các doanh nghiệp chứng khoán đang rơi vào tình trạng khó khăn như hiện nay, đặc biệt là các công ty chứng khoán nhỏ. Bởi lẽ theo nguyên tắc, công ty không có nợ nhiều và đủ khả năng trả nợ thì mới có quyền tuyên bố giải thể. Nhưng đa số các công ty chứng khoản nhỏ hiện nay đều có dính dáng đến các khoản nợ khó đòi hoặc nợ không trả được. Nếu họ tuyên bố giải thể thì chủ nợ sẽ kiện ra tòa. Lúc này sẽ gây ra nhiều hệ lụy không mong muốn, nhất là về yếu tố tâm lý.
Những nguy cơ
Thực tế là có nhiều công ty chứng khoán đang nằm trong tình thế thua lỗ nguy hiểm nhưng vẫn nắm trong tay hàng trăm tỷ đồng của khách hàng và còn có thể huy động nhiều tỷ đồng qua các nguồn từ chính thị trường chứng khoán, sẽ có nhiều công ty chứng khoán có thể liều lĩnh chiếm dụng để đầu cơ hoặc phiêu lưu và nếu các hành động này thất bại gánh nặng thất thoát sẽ đổ lên vai các nhà đầu tư.
Vậy vấn đề của các nhà đầu tư trong tình hình hiện nay là gì? Cần phải luôn hỏi thăm “sức khỏe” của công ty chứng khoán mà mình mở tài khoản, tốt nhất là tìm một công ty chứng khoán có tiềm lực mạnh, tin cậy để gửi mình. Khi gặp sự cố phải sớm thu hẹp giao dịch, tất toán tài khoản, chuyển sang địa chỉ mới, đồng thời cộng tác với các cơ quan chức năng để xử lý theo đúng các quy định pháp luật, tránh manh động, tự mình xử lý theo các biện pháp vi phạm pháp luật.
Mới đây nhất, Thông tư 210/2012/TT-BTC, thay thế Quyết định 27/2007/QĐ-BTC hướng dẫn về thành lập và hoạt động công ty chứng khoán, có hiệu lực từ 15/1/2013 lần đầu tiên đã có quy định chi tiết về trình tự, thủ tục giải thể công ty chứng khoán. Nhưng có thể nói những quy định này chỉ mới là quy định để được phép giải thể phá sản, chưa hướng dẫn được cho doanh nghiệp thực hiện các công việc sau khi được phép giải thể và phá sản.
Như thế có nghĩa là với những trường hợp công ty chứng khoán tự nguyện giải nếu tình hình tài chính lành mạnh, hoàn tất việc tất toán tài khoản của khách hàng, đồng thời không phát sinh khiếu nại về tranh chấp tài sản…, thì việc giải thể khá thuận lợi. Tuy nhiên do chưa có quy định chi tiết, nhất là với những thiệt hại trong quá trình giải thể phá sản đem lại cho khách hàng và cổ đông, chắc chắn việc khiếu nại về tranh chấp sẽ diễn ra và sẽ phải đem ra tòa án giải quyết. Lúc đó diễn biến sẽ rất phức tạp.